اثربخشی آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر مشکلات هیجانی دانش‌آموزان

مرادی, سارا; بیرامی, منصور; هاشمی نصرت آباد, تورج; تکلوی, سمیه

doi:10.22034/jmpr.2023.54532.5323

اثربخشی آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر مشکلات هیجانی دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترا، گروه روانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

² استاد، گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

³ استادیار، گروه روانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران.

10.22034/jmpr.2023.54532.5323

چکیده

براساس مطالعات قبلی عوامل مختلفی بر مشکلات هیجانی مؤثر هستند که آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس از جمله آنهاست. این پژوهش به منظور اثربخشی آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر مشکلات هیجانی دانش آموزان انجام شد. این پژوهش یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. کلیه دانش آموزان متوسطه دوره اول شهر ارومیه جامعه آماری را تشکیل می‌داد؛ که از آن 30 نفر به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای تصادفی انتخاب شد و در دو گروه آزمایشی (15 نفر) و کنترل (15 نفر) گمارده شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه توانمندی و مشکلات گودمن (1997) استفاده شد. آزمودنی‌های گروه آزمایش طی 8 جلسه آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس را دریافت نمود ولی گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. برای تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها از تحلیل کوواریانس تک متغیره به کمک نرم‌افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس موجب کاهش مشکلات هیجانی دانش آموزان شده و این اثربخشی در مرحله پیگیری نیز پایدار مانده است (0/01>P). نتیجه اینکه، آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس یک روش مؤثر در کاهش مشکلات هیجانی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

روانشناسی

عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of the Reduction Stress-Based Mindfulness Training on Emotional Problems of Students

نویسندگان [English]

Sara Moradi ¹
Mansour Bayrami ²
Touraj Hashemi Nosratabad ²
Somayyeh Taklavi ³

¹ PhD student, Department of Psychology, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran.

² Professor, Department of Psychology, Faculty of Education and Psychology, University of Tabriz, Tabriz, Iran.

³ Assistant Professor, Department of Psychology, Ardabil Branch, Islamic Azad University, Ardabil, Iran.

چکیده [English]

Based on previous studies, various factors including the mindfulness-based stress reduction training can affect emotional problems. This study was conducted to evaluate the effectiveness of the mindfulness-based stress reduction training on emotional problems of students. This was a quasi-experimental study with pretest and posttest design with control group. The statistical population of this study consisted of all high school students of the first grade of Urmia city, 30 of which were selected by random cluster sampling and assigned to two experimental groups (15 student) and control (15 student). The data were collected using the Goodman Problems Questionnaire (1997). The subjects in the experimental group received 8 sessions of mindfulness-based stress reduction training but the control group did not receive any intervention. For analyzing the data, univariate analysis of covariance was used by SPSS software. Results showed that mindfulness-based stress reduction training reduced student's emotional problems and this effectiveness has continued in the follow-up stage(P <0.01). Therefore, the mindfulness-based stress reduction training is an effective way to reduce emotional problems.

کلیدواژه‌ها [English]

mindfulness based on stress reduction
emotional problems
students

مراجع

آزادگان مهر، مریم؛ اصغری ابراهیم آباد، محمدجواد و معینی زاده، مجید. (1400). اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب، انعطاف‌پذیری شناختی و تاب‌آوری زنان مطلقه. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه، 12(45): 57-69.

امانی، المیرا؛ غفاری نوران، عذرا؛ هاشمی، تورج؛ نریمانی، محمد و بیرامی، منصور. (1401). مقایسه‌ی اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی و یادگیری خودتنظیمی بر نشاط ذهنی دانش‌آموزان دختر. روان شناسی مدرسه و آموزشگاه، 11(1): 6-16

ایزدی، مهوش و تقی زاده، محمد احسان. (1400). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) بر تنظیم هیجانی و خودآگاهی دختران نوجوان، فصلنامه روانشناسی سلامت و رفتار اجتماعی، 1(1): 15-30.

بیرامی، منصور؛ هاشمی، تورج؛ بخشی پور، عباس؛ محمود علیلو، مجید و اقبالی، علی. (1393). مقایسه تأثیر دو روش آموزش تنظیم هیجان و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی، بر پریشانی روانشناختی و راهبردهای شناختی تنظیم هیجان مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی، فصلنامه پژوهش‌های نوین روان شناختی، 9(33): 43-59.

حسینی، شهره؛ عصمتی مقدم، مهین؛ دهنوخلجی، حمیده؛ سلطانی رباط، سیمین و محمدیه، عزیز. (1395). بررسی اثر آموزش مدیریت استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب و افسردگی دانش آموزان دختر. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 2(3): ۶۵-۷۳.

حسینی، لاله و منشئی، غلامرضا. (1397). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی کودک محور بر سازگاری اجتماعی و علائم افسردگی در کودکان با اختلال افسردگی. فصلنامه روانشناسی افراد استثنایی، 8(29): 179-200

خانجانی، زینب؛ هاشمی، تورج؛ پیمان‌نیا، بهرام و آقاگل‌زاده، مریم. (1393). رابطه کیفیت تعامل مادر-کودک در اضطراب جدایی و مدرسه هراسی در کودکان. مجله پزشکی ارومیه، 25(3): 231-240.

دهستانی، مهدی. (1394). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی، اضطراب و افسردگی دانش آموزان دختر. اندیشه و رفتار، 9(37): 24-34.

زارع، محبوبه؛ آقازیارتی، علی؛ ملک شیخی، سمیه و شریفی، مسعود. (1397). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی در مقایسه با تنظیم هیجان بر سازگاری دانش آموزان نوجوان دچار اختلال کاستی توجه افزون کنشی. فصلنامه علمی - پژوهشی روان شناسی کاربردی، 12(46)، 203-222.

زمانی امیر زکریا، رباب؛ فضیلت پور، مسعود و توحیدی، افسانه. (1397). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر توجه پایدار و دلزدگی تحصیلی. دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری، 6(10): 77-92.

سادوک، ویرجینا؛ سادوک، بنجامین. (2011). خلاصه روانپزشکی: علوم رفتاری- روانپزشکی بالینی، ترجمه حسن رفیعی و فرزین رضاعی (1395)، جلد سوم، ویراست نهم، تهران: انتشارات ارجمند.

شاه طاهری، الهه؛ جمهری، فرهاد؛ نیکنام، مژگان و رفیعی پور، امین. (1400). بررسی اثربخشی روش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر میزان اضطراب و بهزیستی روانشناختی مادران باردار نخست زا. مجله تحقیقات سلامت در جامعه،7(۱): 46-56.

شفیع پور، سیده زهرا؛ شیخی، علی؛ میرزایی، مهشید و کاظم نژاد لیلی، احسان. (1394). سبکهای فرزندپروری و ارتباط آن با مشکلات رفتاری کودکان. پرستاری و مامایی جامع نگر، 25(76): 49-56.

صاحبی، علی؛ اصغری، محمد جواد و سالاری، راضیه سادات. (1384). اعتبار یابی مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS-21) برای جمعیت ایرانی. فصلنامه روان شناسان ایرانی،1(4): 36-54.

طالبی زاده، مقداد؛ شاهمیر، المیرا و جعفری فرد، سلیمان. (1391). اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی برکاهش شدت علایم افسردگی و شیدایی بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی. اندیشه و رفتار، 7(26): 17-26.

عباسی، رضوانه و خادملو، محمد. (1397). اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر طرحواره نقص / شرم، نشخوار ذهنی و انزوای اجتماعی زنان کمالگرا. مطالعات روان شناختی، 14(1): 127-145.

عبدالقادری، ماریه؛ کافی، سیدموسی؛ صابری، عالیا و آریاپوران، سعید. (1392). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی- رفتاری بر کاهش درد، افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به کمردرد مزمن. مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد، 21(6): 795-807.

غضنفری اطهر، فاطمه؛ رفیعی پور، امین و علی‌اکبری، مهناز. (1399). تأثیر ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر افزایش کنترل هیجان افراد مستعد به جرح خویشتن بدون قصد خودکشی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 63، ویژه (روانشناسی).

غنی زاده، احمد و ایزدپناه، احد. (1388). مقیاس اعتبار سنجی پرسشنامه شدت و دشواری در کودکان ایرانی. مجله روانپزشکی ایران، 2(2)، 65-71.

قلی پور کوهستانی، فاطمه زهرا. (1396). اثربخشی آموزش درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش اضطراب، افسردگی و استرس دانش آموزان دختر مضطرب شهرستان قائمشهر. فصلنامه مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 3(3):125-133.

قاسمی، علی؛ آتش پور، سیدحمید و سجادیان، ایلناز. (1400). اثربخشی سبک فرزند پروری ذهن آگاهانه برکاهش استرس، اضطراب و افسردگی در زنان تک والد. فصلنامه خانواده درمانی کاربردی، 2(4): 332-350.

گنجی، حمزه. (1389). بهداشت روانی. تهران: ارسباران.

مهری نژاد، سید ابوالقاسم. (1396). بررسی اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش کمرویی و افزایش ابراز وجود دختران دوره بلوغ. فصلنامه مطالعات روان شناسی بالینی، 8(29): 97-111.

میرزایی، الهام و شعیری، محمدرضا. (1397). بررسی اثربخشی الگوی درمانی کاهش استرس بر اساس ذهن آگاهی بر عواطف مثبت و منفی و نشانگان افسردگی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 61(1): 864-876.

نامور، ملیحه؛ خرمی، محمد؛ نورالهی، عاطفه و پورنعمت، مینا. (1399). بررسی اثربخشی ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس بر اضطراب و افسردگی بیماران ام اس. روانشناسی افراد استثنایی، 10(39): 179-200.

Accoto, A.; Chiarella, S.G.; Raffone, A.; Montano, A.; de Marco, A.; Mainiero, F.; Rubbino, R.; Valzania, A.; Conversi, D. (2021). Beneficial Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction Training on the Well-Being of a Female Sample during the First Total Lockdown Due to COVID-19 Pandemic in Italy. Int. J. Environ. Res. Public Health, 18, 5512.

Bare, A (2006). Mindfulness-Based tratment Approaches. CLINICAN, S GUIDE TO EVIDENCE BASE AND APPLICATIONS New YORK: Holt Rinehart & Winston.

Bootzin, R. R., & Stevens, S. J. (2005). Adolescents, substance abuse, and the treatment of insomnia and daytime sleepiness. Clinical Psychology Review, 25, 629–644.

Brandy, R. M., Michael, S; Veronica, M; Kristen, E. B. (2015). Mindfulness-based interventions for improving cognition, academic achievement, behavior and socio-emotional functioning of primary and secondary students. Campbell Systematic Reviews, 13,45-57.

Burke, C. A. (2010). Mindfulness-Based Approaches with Children and Adolescents: A Preliminary Reviewof Current Research in an Emergent Field. J Child Fam Stud, 19, 133–144.

Butler, R M., Boden, M. T., Olino, T. M., Morrison, A., Heimberg, R. G. (2018). Emotional clarity and attention to emotions in cognitive behavioral group therapy and mindfulness-based stress reduction for social anxiety disorder. Journal of Anxiety Disorders, 55, 31-38.

Cayoun, B. A. (2011). Mindfulness-Integrated CBT: Principles and Practice (first edition), West Sussex, United Kingdom: Willey-Blackwell. Received March 29, 2010, from: http://www.amazon.com/dp/0470974958#reader_0470974958

Conner, C. M & White, S. W. (2014). Stress in mothers of children with autism: Trait mindfulness as a protective factor. Research in Autism Spectrum Disorders, 8:617-624.

Elhai, J. D., Levine, J. C., O’Brien, K. D., Armour, C. (2018). Distress tolerance and mindfulness mediate relations between depression and anxiety sensitivity with problematic smartphone use. Computers in Human Behavior, Volume 84, July 2018, Pages 477-484

Flaxman, P.E., & Bond, F. W. (2010). A randomised worksite comparison of acceptance and commitment therapy and stress inoculation training. Behaviour Research and Therapy, 48, 8: 816–820.

Ginsburg, G.S., Becker K.D., Drazdowski T.K., and Tein J.Y. (2012). Treating Anxiety Disorders in Inner City Schools: Results from a Pilot Randomized Controlled Trial Comparing CBT and Usual Care. Child Youth Care Forum, 41,1–19

Gonzalo, H., Ausiàs, C., & Joaquim, S. (2016). Mindf ulness-based psychological interventions and benefits: State of the art. Clínica y Salud, Vol. 27, No3, PP 115-124.

Hofmann, S. G., & Gómez, A. F. (2017). Mindfulness-Based Interventions for Anxiety and Depression. Psychiatric Clinics of North America, Volume 40, Issue 4, 739-749.

Kinsworthy, S., & Garza, Y. (2010). Filial therapy with victims of family violence: A phenomenological study. Family Violence, 25, 423-429.

Raitano, R. E. & Kleiner, B. H. (2004). Stress Management: Stressors Diagnosis, and Preventative Measures. Management Research News. 27(4/5), 32-38.

Reich, R. R., Lengacher, C. A., Alinat, C. B., Kip, K. E., Paterson, C., Ramesar, S., Han, H. S., Ismail-Khan, R., Johnson-Mallard, V., Moscoso, M., Budhrani-Shani, P., Shivers, S., Cox, C.E., Goodman, M., & Park, J. (2016). Mindfulness-Based Stress Reduction in Post-treatment Breast Cancer Patients: Immediate and Sustained Effects Across Multiple Symptom Clusters. Journal of Pain and Symptom Management, Available online 5.

Rygh, J.L., & Sanderson.W.C.(2004), Treating generalized anxiety disorder: evidence-based strategies, tools, and techniques. New York: Guilford Press

Sausser SH. Waller RJ. (2006). A model for music therapy with students with emotional and behavioral disorder. The Art in psychology; 33(1): 1-15.

Schwartz, C., and Waddell, Ch. (2012). Treating anxiety disorders. Journal of Children's Mental Health Research, vol.6.

Segal, Z. V., Williams, J. M. G., & Teasdale, J. D. (2002). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: A new approach to preventing relapse. New York: Guilford press: 121-145.

Sen S, Yilmaz A, Yurdagül H. An Evaluation of the Pattern between Students’ Motivation, Learning Strategies and Their Epistemological Beliefs: The Mediator Role of Motivation. Sci Educ Int. 2014;25(3):312–331.

Song, Y & Lindquist, R. (2015). Effects of mindfulness-based stress reduction on depression, anxiety, stress and mindfulness in Korean nursing students. Nurse Education Today, Volume 35, Issue 1, 86-90.

Spek, A. A., van Ham, N. C., & Nyklíček, I. (2013). Mindfulness-based therapy in adults with an autism spectrum disorder: A randomized controlled trial. Research in Developmental Disabilities, 34, 1: 246–253.

Turkal, M., Richardson, L G., Cline, T., Guimond, M. E. (2018). The effect of a mindfulness-based stress reduction intervention on the perceived stress and burnout of RN students completing a doctor of nursing practice degree. Journal of Nursing Education and Practice,8,10, 124-142.

Van der Klink JJ., Blonk, R. W., Schene, A. H., van Dijk, F. J. (2001). The benefits of interventions for work-related stress. Am J Public Health.;91(2):270-6.

Van Son, J., Nyklíček, I., Pop, V., Blonk, M., Erdtsieck, R., Pouwer, F. (2014). Mindfulness-based cognitive therapy for people with diabetes and emotional problems: Long-term follow-up findings from the DiaMind randomized controlled trial. Journal of Psychosomatic Research, 77, 1: 81–84.

Vibe, M., Solhaug, I., Tyssen, R., Friborg, O., H Rosenvinge, J., Sørlie, T., & Bjørndal, A. (2013). Mindfulness training for stress management: a randomised controlled study of medical and psychology students. BMC Med Educ; 13: 107

Wexler TM, Schellinger J. (2022). Mindfulness-Based Stress Reduction for Nurses: An Integrative Review. Journal of Holistic Nursing. February. doi:10.1177/08980101221079472

Zylowska, L., Ackerman, D. L., Yang, M. H., Futrell, J. L., Horton, N. L., Hale, T. S., Pataki, C., & Smalley, S. L. (2008). Mindfulness meditation training in adults and adolescents with ADHD: a feasibility study. J Atten Disord. 11(6),737-46.