اثربخشی آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی کودک‌محور بر خودکنترلی و شایستگی اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی

کشاورز ولیان, نرگس; حسن زاده, سعید; کاشانی وحید, لیلا; اساسه, مریم

doi:10.22034/jmpr.2023.15350

اثربخشی آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی کودک‌محور بر خودکنترلی و شایستگی اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای تخصصی روان‌شناسی کودکان استثنایی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

² دانشیار، گروه آموزش روان‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³ استادیار، گروه روانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

10.22034/jmpr.2023.15350

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی کودک‌محور بر خودکنترلی و شایستگی اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی انجام شد. روش پژوهش از نوع روش پژوهش آزمایشی (با گروه آزمایش و گواه) با طرح سه مرحله‌ای (پیش‌آزمون- پس‌آزمون-پیگیری) و دوره پیگیری دو ماهه بود. جامعه آماری پژوهش شامل کودکان دختر مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی شهر تهران در سال تحصیلی 1401-1400 بود. در این پژوهش تعداد 25 کودک مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب و با شیوه تصادفی در گروه‌های آزمایش و گواه جایدهی شدند (13 کودک در گروه آزمایش و 12 کودک در گروه گواه). کودکان در آزمایش آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی کودک‌محور را طی یک و نیم ماه در 10 جلسه 60 دقیقه‌ای دریافت نمودند. در این پژوهش از پرسشنامه اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی (ADHDQ) (بروک و کلینتون، 2007)، پرسشنامه خودکنترلی (SCQ) (کندال و ویلکاکس، 1979) و مقیاس شایستگی اجتماعی (SCS) (کوهن و رسمن، 1972) استفاده شد. نتایج نشان داد که آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی کودک‌محور بر خودکنترلی (0001>P؛ 53/0=Eta؛ 13/26=F) و شایستگی اجتماعی (0001>P؛ 57/0=Eta؛ 01/31=F) کودکان مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی تأثیر معنادار دارد. بر اساس یافته‌های پژوهش می‌توان چنین نتیجه گرفت که آموزش مهارت‌های ذهن‌آگاهی کودک‌محور با بهره‌گیری از فنونی همانند افکار، هیجانات و رفتار آگاهانه و بودن در زمان حال می‌تواند به عنوان یک روش کارآمد جهت بهبود خودکنترلی و شایستگی اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال کاستی توجه و فزون‌کنشی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.27173852.1401.17.68.27.1

عنوان مقاله [English]

Efficacy of Child-Centered Mindfulness Training on the Self-Control and Social Competence in the Children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)

نویسندگان [English]

Narges Keshavarz Valian ¹
Saeid Hassanzadeh ²
Leila Kashani Vahid ³
Maryam Asaseh ³

¹ PhD Student of Psychology and Education of Exceptional Children, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

² Associate Professor, Department of Psychology Education, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Tehran, Iran.

³ Assistant Professor, Department of Psychology, Faculty of Literature and Human Sciences and Social, University of Science and Research, Tehran, Iran.

چکیده [English]

The present study was conducted to investigate the efficacy of child-centered mindfulness training on the self-control in the children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD). The research method was experimental (with experimental and control groups) with three-stage design (pretest, posttest, follow-up) and two-month follow-up period. The statistical population of the present study included the children with ADHD in the city of Tehran in academic year 2021-22. Twenty five children with ADHD were selected through multi-stage clustered random sampling method and were randomly accommodated into experimental and control groups (13 children in the experimental and 12 children in the control group). The children in the experimental group received Ten sixty-minute sessions of child-centered mindfulness training during one-and-a-half months. Attention Deficit Hyperactivity Questionnaire (ADHDQ) (Brock, Clinton, 2007), Self-Control Questionnaire (SCQ) (Kendal and Wilcox, 1979) and Social Competence Scale (SCS) (Cohen and Rosman, 1972) were used in the present study. The data were analyzed through mixed ANOVA via SPSS23 software. The results showed that child-centered mindfulness training has significant effect on the self-control (p<0001, Eta=0.53, F=26.13) and social competence (p<0001, Eta= 0.57, F=31.01) in the children with ADHD. According to the findings of the present study it can be concluded that child-centered mindfulness training can be used as an efficient method to improve self-control skill and social competence of the children with ADHD through techniques such as mindful emotions and thoughts and being in the present time.

کلیدواژه‌ها [English]

Attention Deficit Hyperactivity Disorder
social competence
self-control
child-centered mindfulness training

مراجع

اصلی‌آزاد، مسلم.، منشئی، غلامرضا.، قمرانی، امیر. (1398). تاثیر درمان ذهن آگاهی بر اصلی‌آزاد، مسلم.، منشئی، غلامرضا.، و قمرانی، امیر. (1398). تاثیر درمان ذهن آگاهی بر تحمل ابهام و درآمیختگی فکر و عمل مبتلایان به اخنلال وسواس بی اختیاری، فصلنامه سلامت روان، 6(1)، 77-88.

برزگرخضری، رسول.، خدابخشی کولایی، آناهیتا. (1396). رابطه خودکنترلی و جهت گیری مذهبی با نگرش به روابط قبل از ازدواج در دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد رباط کریم، پژوهش در دین و سلامت، 3(4)، 18-5.

بهاروند، ایمان.، و سودانی، منصور. (1399). اثربخشی آموزش کاهش تنیدگی مبتنی بر ذهن آگاهی بر همدلی و همدردی نوجوانان مادرسرپرست، مجله علوم روان‌شناختی، 19(86)، 183-191.

بهرامیان، سیده حکیمه. (1392). مقایسه سازگاری اجتماعی، هوش هیجانی و شایستگی اجتماعی دانش‌آموزان با و بدون ناتوانی‌های یادگیری پایه دوم و سوم ابتدایی شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.

بوردیک، دبرا. (1396). مهارت‌های ذهن‌آگاهی برای کودکان و نوجوانان، مترجمان: غلامرضا منشئی، مسلم اصلی‌آزاد، لاله حسیسنی و پریناز طیبی. اصفهان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان. (تاریخ انتشار به زبان اصلی، 2014).

چنگیزی، فرشته.، آزموده، معصومه.، لیوارجانی، شعله.، و واحدی، شهرام. (1400). اثربخشی مداخله ذهن‌آگاهی مبتنی بر روایت درمانی گروهی بر بهبود بازده‌های شناختی، در دانش‌آموزان دارای نشانگان افسردگی. آموزش و ارزشیابی، 14(53)، 31-59.

درتاج، فریبرز.، و محمدی، اکبر. (1389). مقایسه عملکرد خانواده کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی با عملکرد خانواده کودکان بدون اختلال بیش فعالی. خانواده پژوهی، 6(22)، 211-226.

شریعتی، سمیرا.، و کریمی، بهروز. (1399). اثربخشی آموزش تکنیک‌های ذهن‌آگاهی بر شادکامی، بهزیستی ذهنی و نشخوار فکری دختران، خانواده درمانی کاربردی، 1(1)، 125-147.

شهیم، سیما.، مهرانگیز، لیلا.، و یوسفی، فریده. (1386). شیوع اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی در کودکان دبستانی، مجله بیماری‌های کودکان ایرانی، 17(2)، 216-211.

قدم‌پور، عزت‌الله.، رحیمی‌پور، طاهره.، و زنگی‌آبادی، معصومه. (1395). تاثیر آموزش برنامه تربیت سازنده به مادران، بر مهارت‌های خودکنترلی کودکان با اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در دوره دبستان، دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 17(3)، 117-109.

نهنگ، علی اکبر.، موسوی نجفی، فهیمه.، و محمدی، رویا. (1399). تاثیر آموزش ذهن‌آگاهی بر خودنظم‌بخشی هیجانی و تاب‌آوری روان‌شناختی کودکان بدسرپرست، فصلنامه سلامت روان کودک، 7(1)، 33-45.

یغمایی، ساناز.، ملک‌پور، مختار.، و قمرانی، امیر. (1398). میزان اثربخشی آموزش والدینی بارکلی بر خودکنترلی کودکان دارای اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی، نشریه توانمندسازی کودکان استثنایی، 10(1)، 15-27.

Baweja, R., Waxmonsky, J.G. (2022). Updates in Pharmacologic Strategies for Emotional Dysregulation in Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 31(3), 479-498.

Brock, S.E., Clinton, A. (2007). Diagnosis of attention deficit/ hyperactivity disorder (AD/HD) in childhood: A review of the literature. The California School Psychologist, 12(1), 73-91.

Cooper, J.M., Collier, J., Veronica, J., and Hawkey, J.C. (2010). Beliefs About Personal Control and Self Management in 30-40 Year Old Living with Inflammatory Bowel Disease: A Qualitative Study, International Journal of Nursing Studies, 47(12), 1500-1509.

Dalrymple, K., Chelminski, I., Zimmerman, M. (2016). Reliability and validity of a semi-structured DSM-based diagnostic interview module for the assessment of Attention Deficit Hyperactivity Disorder in adult psychiatric outpatients, Psychiatry Research, 242(30), 46–53.

Deng, X., Zhang, J.M., Hu, L., Zeng, H. (2019). Neurophysiological evidences of the transient effects of mindfulness induction on emotional processing in children: An ERP study. International Journal of Psychophysiology, 143, 36-43.

Dougherty, D., Sharkey, J. (2017). Reconnecting Youth: Promoting emotional competence and social support to improve academic achievement. Children and Youth Services Review, 74, 28-34.

Friese, M., Hofmann, W. (2009). Control Me or I Will Control You: Impulses, Trait Self Control, and The Guidance of Behavior. Journal of Research in Personality, 43(5), 795-805.

Kendall P C, & Wilcox L E, (1979). Self-control in children: Development of a rating Scale, Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47(6), 1020-1029.

Kochmanski, A.J. (2010). Learning disabilities and communication deficits: Compensating for social incompetence. Journal of LD and Social Competence, 5, 1-15.

Kohen, M., Rosman, B.L. (1972 (. A social competence scale and symptom checlist for preschool child: factor dimension their cross-instrument generality, and longitudinal persistence. Journal of Developmental Psychology, 6, 430-444.

Lack, S., Brown, R., Kinser, P.A. (2020). An Integrative Review of Yoga and Mindfulness-Based Approaches for Children and Adolescents with Asthma. Journal of Pediatric Nursing, 52, 76-81.

Mathews, B.L., Koehn, A.J., Abtahi, M.M., Kerns, K.A. (2016). Emotional competence and anxiety in childhood and adolescence: A meta-analytic review. Clinical Children Family Psychology Review, 19(2), 162-184.

Mele, C., Hulett, J., Goldschmidt, K. (2022). User-friendly mindfulness-based interventions (MBI) for children and adolescents with childhood cancer. Journal of Pediatric Nursing, 63, 168-170.

Miniksar, D.Y., Özdemir, M. (2021). Sleep quality in children and adolescents with attention-deficit and hyperactivity disorder. Archives de Pédiatrie, 28(8), 668-676.

Morag, E.G. (1975). Validity of Kohn Social Competence Scale for USE with Elementary School Children. A thesis submitted

impartial fulfillment of the requirements for the degree of master of education. University of British Colombia.

Müller, C., Otto, B., Sawitzki, V., Kanagalingam, P., Scherer, J., Lindberg, S. (2021). Short breaks at school: effects of a physical activity and a mindfulness intervention on children's attention, reading comprehension, and self-esteem. Trends in Neuroscience and Education, 25, 1001-1006.

Murray, L.K, (2002). Self -control training in young children. Dissertation Abstracts International Section B, Sciences & Engineering, 63(1), 17-30.

Perry-Parrish, C., Copeland-Linder, N., Webb, L., Sibinga, E.M. (2016). Mindfulness-Based Approaches for Children and Youth, Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care, 46(6), 172-178.

Romppanen, E., Korhonen, M., Salmelin, R.K., Puura, K., Luoma, I. (2021). The significance of adolescent social competence for mental health in young adulthood. Mental Health & Prevention, 21, 2001-2007.

Rosová, D. (2014). Preventive program aimed at development of social and emotional competence of first grade pupils at primary schools who suffer from behavioral disorders. Procedia Social Behavior Science, 132, 589-595.

Yati, M., Yusnayanti, C., Firman, A. (2020). Minimizing attention of deficit hyperactivity disorder in children ages 7–10 years through early detection in state 1st SD 1 Poasia Kendari 2017. Enfermería Clínica, 30(5), 81-83.

Yu, M., Zhou, H., Xu, H., Zhou, H. (2021). Chinese adolescents’ mindfulness and internalizing symptoms: The mediating role of rumination and acceptance. Journal of Affective Disorders, 280, 97-104.

Zhang, R., Qiu, Z., Li, Y., Liu, L., Zhi, S. (2021). Teacher support, peer support, and externalizing problems among left-behind children in rural China: Sequential mediation by self-esteem and self-control. Children and Youth Services Review, 121, 1058-1063.